Αντί για νέο αναπτυξιακό πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων ..κινδυνεύουμε να βρεθούμε σε ένα νέο μνημόνιο με… άλλο όνομα

Η κυβέρνηση φέρνει προς συζήτηση νομοσχέδιο με στόχο την αποτελεσματική χρηματοδότηση της αναπτυξιακής πολιτικής μέσα από το Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και την επιτάχυνση της απορρόφησης των συγχρηματοδοτούμενων και των εθνικών πόρων.

Θα ξεκινήσω με μια είδηση που σχεδόν δεν ακούστηκε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ίσως γιατί θεωρήθηκε ασήμαντη, ότι αναθεωρείται προς τα πάνω και μάλιστα αναδρομικά το ύψος του ελληνικού χρέους. Η Eurostat, κατ’ εφαρμογή του νέου πλαισίου κανόνων, μας επιβάλλει την ενσωμάτωση αναβαλλόμενων τόκων, το ύψος των οποίων εκτιμάται περίπου στα 12 δις. ευρώ.

Τον Ιούνιο του 2024 η Eurostat ζήτησε δημοσιονομικές προσαρμογές συνολικού ύψους 29,5 δισ. ευρώ, θέτοντας θέμα για τα 17,5 δισ. ευρώ των εγγυήσεων του Δημοσίου για το σχέδιο “Ηρακλής” αλλά και για τα περίπου 12 δισ. ευρώ από τους αναβαλλόμενους τόκους του δανείου των 96 δισ. ευρώ που πήρε η Ελλάδα από τον EFSF το 2011. 

Η εγγραφή χρέους 12 δις ευρώ θεωρείται δεδομένη απόφαση, παρά τις αντίθετες διαβεβαιώσεις από το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας πριν λίγους μήνες. 

Εκτιμούμε ότι είναι πιθανό να επανέλθει η Eurostat και να υποχρεωθούμε να εγγράψουμε και το πρόσθετο χρέος των εγγυήσεων του Δημοσίου για το σχέδιο “Ηρακλής” ποσού 17,5 δις ευρώ.  

Αν συμβεί το παραπάνω και εγγράψουμε τελικά πρόσθετο χρέος 29,5 δις ευρώ, τότε από την Ανάλυση Βιωσιμότητας Χρέους στην οποία θα προβαίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πιθανόν να μας τεθούν νέοι κανόνες δημοσιονομικής προσαρμογής, δηλαδή ένα νέο μνημόνιο με άλλο όνομα!

Θα κάνω μια αναφορά και στο πρόσφατο δελτίο τύπου της ΑΑΔΕ, με το οποίο ανακοινώθηκε ότι εντοπίστηκαν 27 επιχειρήσεις με εικονικά τιμολόγια άνω των 218 εκατ. ευρώ ενώ ο αναλογών ΦΠΑ υπερβαίνει τα 48 εκατ. ευρώ.

Γνωρίζουμε πως το πρόβλημα με εικονικά τιμολόγια είναι πολύ διαδεδομένο στη χώρα μας. Θεωρούμε ότι υπάρχουν ευθύνες στον κρατικό μηχανισμό, διότι σχεδόν ποτέ δεν εντοπίζονται οι ηθικοί αυτουργοί της έκδοσης εικονικών τιμολογίων, αλλά συνήθως οι ευθύνες και τα πρόστιμα σταματάνε σε αλλοδαπούς ή υπέργηρους συμπολίτες μας, τους γνωστούς ως αχυρανθρώπους. 

Επιστρέφουμε στο παρόν νομοσχέδιο.

Η χώρα μας προγραμματίζει στα επόμενα χρόνια να υλοποιήσει το μεγαλύτερο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων της τελευταίας δεκαπενταετίας. 

Αν καταφέρουμε να κάνουμε αποτελεσματική αξιοποίηση των κοινοτικών πόρων, θα καλύψουμε το επενδυτικό κενό της ελληνικής οικονομίας, όπως προέκυψε στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Η επίτευξη του στόχου κάλυψης του επενδυτικού κενού προϋποθέτει την αντιμετώπιση τριών σημαντικών προκλήσεων:
Πρώτον, με την ολοκλήρωση του Σχεδίου Ελλάδα 2.0 στα τέλη του 2026 φαίνεται να δημιουργείται ένα σημαντικό χρηματοδοτικό κενό για τη κάλυψη στρατηγικών επενδύσεων. 

Δεύτερον, παράλληλα με την υλοποίηση αυξημένου αριθμού έργων, αναμενόμενα αυξάνονται και τα κόστη συντήρησής τους. 

Τρίτον, η κλιματική κρίση και οι συνακόλουθες φυσικές καταστροφές οδηγούν σε σημαντική, απρόβλεπτη και συνεχώς αυξανόμενη δημοσιονομική επιβάρυνση. 

Κατά τη γνώμη μας, οι φυσικές καταστροφές θα πρέπει να καλύπτονται από τον Τακτικό Προϋπολογισμό όσον αφορά αποζημιώσεις και άμεσες δαπάνες αποκατάστασης, ενώ στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων να περιλαμβάνονται αποκλειστικά και μόνο η αποκατάσταση των υποδομών με νέες πιο σύγχρονες και ανθεκτικότερες απέναντι στη κλιματική κρίση.     

Αν και γενικά θεωρούμε ότι οι αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης και εκτέλεσης του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων κινούνται προς την σωστή κατεύθυνση, πιστεύουμε ότι η κυβέρνηση της ΝΔ καθυστέρησε υπερβολικά να πραγματοποιήσει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, ενώ δεν αντιμετωπίζει τις διαχρονικές αδυναμίες που εμποδίζουν τα δημόσια έργα, όπως αυτό των απαλλοτριώσεων και της έκδοσης εγγυητικών επιστολών.   

Η απορρόφηση κοινοτικών πόρων από το Ταμείο Ανάκαμψης και το ΕΣΠΑ συνολικού ύψους 20 δισ. για τη διετία 2024-2025 είναι το πιο δύσκολο και περίπλοκο στοίχημα που θα πρέπει να κερδίσει η Ελλάδα εντός του νέου δημοσιονομικού πλαισίου για να εξασφαλίσει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης.

Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι πρόκειται για πολύ δύσκολο στόχο, διότι στα δύο χρόνια που απομένουν θα πρέπει να υλοποιηθεί περίπου το 70% του ελληνικού προγράμματος, με αρκετές εκατοντάδες διαγωνισμούς να τρέχουν και έργα μεγάλων υποδομών τα οποία για την Ελλάδα έχουν σε πάγια βάση μεγάλες καθυστερήσεις. 

Και σαν να μη φτάνουν όλες οι παραπάνω δυσκολίες, σύμφωνα με τα όσα ανέφερε ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης και ο αναπληρωτής Νίκος Παπαθανάσης το νομοσχέδιο θα αρχίσει να υλοποιείται σταδιακά σε περίπου 8 με 10 μήνες από την ψήφισή του και θα τεθεί σε πλήρη εφαρμογή από τις αρχές του 2026! Οι παραπάνω δηλώσεις των κ.κ. Υπουργών δεν αφήνει πολλές ελπίδες ότι το προτεινόμενο νομοσχέδιο θα επιλύσει τα χρόνια προβλήματα στον τρόπο οργάνωσης και εκτέλεσης του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων.

Προκαλεί πραγματικά απορία η ολιγωρία της κυβέρνησης, τόσα χρόνια να μην έχει προβεί στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις στη λειτουργία του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων, ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή απορρόφηση των συγχρηματοδοτούμενων και των εθνικών πόρων.

Πέραν του σοβαρού ενδεχομένου να χαθούν αρκετά δις ευρώ που δεν θα καταφέρουμε να απορροφήσουμε ως το τέλος του 2026, ενδεχομένως την επόμενη διετία να επωφεληθούν μόνο οι μεγάλοι επιχειρηματικοί  όμιλοι, ενώ μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις να λάβουν μικρότερο μερίδιο χρηματοδοτήσεων.  

Οι απόψεις μας ενισχύονται και με την πρόσφατη επιστολή του Συνδέσμου Ανωνύμων Τεχνικών Εταιριών (ΣΑΤΕ) προς το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, στην οποία αναφέρεται ότι έχουν σταματήσει οι πληρωμές από το ΕΣΠΑ και το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων για ολοκληρωμένα, εν εξελίξει και νέα έργα  με αποτέλεσμα να απειλείται η πορεία των έργων και η βιωσιμότητα πολλών, ιδίως μικρών και μεσαίων εργοληπτικών εταιριών.

Θα πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη ότι το Αναπτυξιακό Επενδυτικό Πρόγραμμα, θα καταρτίζεται στο πλαίσιο του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Σταθερότητας, οπότε οι πιστωτές μας θα μπορούν να παρέμβουν επιβάλλοντας μείωση των πιστώσεων στις Δημόσιες Επενδύσεις, αν κρίνουν πως κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο ώστε να μπορούν να εξυπηρετηθούν οι δανειακές υποχρεώσεις της χώρας μας. 

Η σύσταση του νέου Μητρώου Καταγραφής και Παρακολούθησης Δαπανών Συντήρησης και Λειτουργίας έργων του Αναπτυξιακού Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων, θα προκαλέσει σοβαρά  προβλήματα διαχείρισης και προγραμματισμού συντηρήσεων, καθώς στην πράξη θα έχουμε επενδυτικά έργα δύο ταχυτήτων. 

Στην πρώτη ταχύτητα θα εντάσσονται τα νέα έργα με πρόβλεψη Δαπανών Συντήρησης και Λειτουργίας από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και στην δεύτερη ταχύτητα τα έργα που ήδη έχουν ολοκληρωθεί και η συντήρησή τους χρηματοδοτείται από τους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους των Περιφερειών.  

Το κόμμα μας υποστηρίζει ότι είτε το σύνολο των επενδυτικών έργων να εντάσσονται  στο Μητρώο Καταγραφής και Παρακολούθησης Δαπανών Συντήρησης και Λειτουργίας έργων του Αναπτυξιακού Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων χωρίς διακρίσεις, είτε οι συντηρήσεις να χρηματοδοτείται από τους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους των Περιφερειών. Και οι δύο μηχανισμοί να λειτουργούν παράλληλα, μόνο προβλήματα θα προκαλούν στην όλη διαδικασία συντηρήσεων των επενδυτικών έργων. 

Ωστόσο τα προβλήματα είναι μπροστά μας ακόμα, με τα πιεστικά χρονοδιαγράμματα του Ταμείου Ανάκαμψης να χτυπούν καμπανάκι, ο κατασκευαστικός κλάδος ζητά την άρση εμποδίων, όπως με τις εγγυητικές επιστολές και τις απαλλοτριώσεις, ώστε να μην χαθούν πόροι και να μην ναυαγήσουν δημοπρατήσεις που είναι σε εξέλιξη.

Στις χρόνιες παθογένειες προστίθενται οι νέες προκλήσεις, όπως η έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού και η κλιματική αλλαγή που διαμορφώνει ένα διαφορετικό τοπίο για τις υποδομές. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι η αποκατάσταση της Θεσσαλίας από τις καταστροφές του Daniel θα αποστερήσει 1,5 δισ. ευρώ από άλλα έργα υποδομών, είχε εκτιμήσει ο υπουργός Υποδομών και Μεταφορών, κ. Χρήστος Σταϊκούρας, κατά την εισαγωγική του τοποθέτηση στο συνέδριο «Υποδομές και Δίκτυα 2024».   

Βασικός παράγοντας καθυστερήσεων και υπέρβασης του προϋπολογισμού των έργων είναι διαχρονικά οι απαλλοτριώσεις, που αποτελούν ευθύνη του Δημοσίου. Το κόμμα μας προτείνει ειδικά για τις απαλλοτριώσεις που σχετίζονται με έργα που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, άμεσα να εφαρμοστούν ειδικές διατάξεις όπως συνέβη με τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004 για επιτάχυνση της διαδικασίας, για παράδειγμα θέτουμε υπόψη σας το άρθρο 6 του νόμου 2730/1999 με τίτλο «Αναγκαστικές απαλλοτριώσεις για την εκτέλεση των Ολυμπιακών Έργων».

Επίσης προτείνουμε στο Συμβούλιο της Επικρατείας που εκδικάζει υποθέσεις για τις απαλλοτριώσεις που σχετίζονται με έργα που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, να δημιουργηθεί ξεχωριστό ειδικό τμήμα που θα εκδίδει άμεσα αποφάσεις, κάτι παρόμοιο συνέβηκε και για τις ανάγκες διοργάνωσης  των Ολυμπιακών Έργων. 

Το Ταμείο Ανάκαμψης θα διπλασιάσει τον τζίρο του κλάδου των κατασκευαστικών εταιρειών, όπως εκτιμά το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών ΙΟΒΕ, αλλά παράλληλα θα αυξηθούν σημαντικά και οι ανάγκες δανεισμού, ενώ είναι βέβαιο ότι οι  τέσσερις συστημικές τράπεζες δεν μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες δανεισμού πολύ μεγάλων έργων.

Η κάλυψη του χρηματοδοτικού κενού του κατασκευαστικού κλάδου, προκειμένου να εκτελεστούν τα έργα του Ταμείου Ανάκαμψης και να μην χαθούν πολύτιμοι πόροι για τη χώρα, αποτελεί μία από τις σοβαρότερες προκλήσεις της επόμενης τριετίας. Όπως ανέδειξε η μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) για τις προοπτικές του κατασκευαστικού κλάδου στην Ελλάδα, που διενεργήθηκε για λογαριασμό του Ταμείου Μηχανικών Εργοληπτών Δημοσίων Έργων (ΤΜΕΔΕ), οι ανάγκες τραπεζικού δανεισμού των τεχνικών και μελετητικών επιχειρήσεων θα αυξηθούν κατά 972 εκατ. ως 1,77 δισ. ευρώ μέχρι το 2026.

Όσον αφορά το πρόβλημα με τις Εγγυητικές Επιστολές, οι μόλις τέσσερις συστημικές τράπεζες που άφησε στη χώρα η οικονομική κρίση, αδυνατούν, παρά τις μεγάλες προσπάθειες, να σηκώσουν το βάρος των εγγυητικών επιστολών που επισύρει το τεράστιο πλάνο νέων έργων, όταν ήδη το ανεκτέλεστο των κατασκευαστικών ομίλων έχει εκτιναχθεί σε 15 δισ. ευρώ.

Το κόμμα μας προτείνει τρία μέτρα για τον εν λόγο πρόβλημα που ήδη θέτουν οι ανάδοχοι μεγάλων τεχνικών έργων.

Το πρώτο, η θέσπιση του αυτοδίκαιου τερματισμού μίας εγγυητικής επιστολής με την έκδοση του πιστοποιητικού οριστικής παραλαβής του έργου.

Το δεύτερο, την κατάργηση της έκδοσης εγγυητικών επιστολών για τις προκαταβολές των έργων. 

Το τρίτο, την υιοθέτηση του ρουμανικού μοντέλου, που θέλει τη δέσμευση της προκαταβολής σε ειδικό λογαριασμό, που θα κινείται μόνο μετά την υποβολή στοιχείων ότι ο ανάδοχος πράγματι προχώρησε σε δαπάνες για το συγκεκριμένο έργο.

Όσον αφορά το πρόβλημα με την Έλλειψη ειδικευμένου προσωπικού και υπεργολάβων, πιθανόν να φέρει καθυστερήσεις στην εκτέλεση των έργων στο μέλλον, καθυστερήσεις που συνεπάγονται επιστροφές χρηματοδοτήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 

Εκτός από το ανθρώπινο κεφάλαιο που έφυγε στο εξωτερικό κατά την οικονομική κρίση, δεν κατευθύνονται νέοι άνθρωποι στις κατασκευές.

Πρέπει να μπει τέλος στην απαξίωση των τεχνικών επαγγελμάτων στην ελληνική κοινωνία. Σήμερα, μόλις 4% του νέου κόσμου μπαίνει στον τεχνικό κλάδο, όταν στην Ευρώπη το ποσοστό είναι 7%, συνάγοντας ότι θα υπάρξουν αυξημένα προβλήματα στο μέλλον.

Και σαν να μην φτάνουν τα παραπάνω προβλήματα, ο Σύνδεσμος Ανωνύμων Τεχνικών Εταιριών (ΣΑΤΕ) αναφέρει ότι στα άμεσα προβλήματα του κλάδου περιλαμβάνονται τα εξής:

• Oι εργοληπτικές επιχειρήσεις ήδη βρίσκονται σε δεινότατη οικονομική θέση λόγω της υπέρογκης αύξησης των τιμών των δομικών υλικών, της εργασίας και της ενέργειας, που παρατηρούνται συνεχώς τα τελευταία έτη,
• ακόμη δεν έχουν πληρωθεί τη νόμιμη αναθεώρηση από το 1ο τρίμηνο 2022 και εντεύθεν, που θα αποζημίωνε για αυτές τις πολύ μεγάλες αυξήσεις στο κόστος κατασκευής των έργων,
• οι περισσότερες Τεχνικές Εταιρείες βρίσκονται – χωρίς δική τους ευθύνη – μπροστά στο ενδεχόμενο να μην μπορούν να εκπληρώσουν τις οικονομικές υποχρεώσεις που έχουν αναλάβει, να αδυνατούν να πληρώσουν τις ασφαλιστικές εισφορές των εργαζομένων και συνεργατών τους καθώς και τις αμοιβές των προμηθευτών τους κ.ο.κ. διακινδυνεύοντας τόσο την ομαλή ροή κατασκευής των έργων όσο και τη βιωσιμότητα των εταιρειών τους.

Θα προτείναμε στα πλαίσια της συμφωνίας οικονομικής εταιρικής σχέσης ΕΕ – Ιαπωνίας και της πρόσφατης Κύρωσης της Σύμβασης μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Ιαπωνίας για την αποφυγή της διπλής φορολογίας, που πραγματοποιήθηκε πριν λίγες μέρες, να επιδιωχθεί η συνεργασία με Ιαπωνικές Κατασκευαστικές εταιρείες των Ελληνικών Κατασκευαστικών εταιριών σε κοινοπρακτικά σχήματα. Έτσι θα αποκτήσει νόημα η Σύμβαση αποφυγής διπλής φορολογίας, θα πετύχουμε γρηγορότερη απορρόφηση κοινοτικών πόρων, ενώ θα μεταφερθεί τεχνογνωσία στις Ελληνικές κατασκευαστικές εταιρίες.

Το κόμμα μας θα ψηφίσει ΠΑΡΩΝ για το νομοσχέδιο στο σύνολό του, διότι είναι μοναδική ευκαιρία η χώρα μας να καλύψει το επενδυτικό κενό της ελληνικής οικονομίας, όπως αυτό προέκυψε στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, ωστόσο δεν επιλύει τα χρόνια προβλήματα στον τρόπο οργάνωσης και εκτέλεσης του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων, ενώ δεν υπεισέρχεται στην άρση σοβαρών εμποδίων, όπως με τις εγγυητικές επιστολές και τις απαλλοτριώσεις.